Ziekenhuisnetwerken
Op 1 januari 2020 is het een feit: dan vormen alle ziekenhuizen in België netwerken. In deze ziekenhuisnetwerken gaan ziekenhuizen samenwerken met als ultieme doel de zorg voor de patiënt te verbeteren en in een ideale wereld mensen en middelen te optimaliseren:
“De locoregionale ziekenhuisnetwerken zijn een cruciale hefboom om de ziekenhuiszorg voor patiënten duurzaam en kwaliteitsvol te houden. Ziekenhuizen in ons land hebben elkaar jarenlang beconcurreerd om zoveel mogelijk patiënten aan te trekken. Dit model van onderlinge concurrentie heeft de sector voortgestuwd maar botst nu op zijn grenzen.” schrijft federaal minister van volksgezondheid Maggie De Block op 14 februari 2019 op haar blog. Concurrentie en competitie hebben als model gefaald om de gezondheidszorg in België op niveau en betaalbaar te houden. Daarom wil de overheid de concurrentie tussen de ziekenhuizen beperken.
Is competitie goed of slecht?
Een ding is zeker. We vinden competitie en concurrentie in Europa zeer belangrijk. Zo belangrijk zelfs dat we een van de 28 commissarissen van de Europese Commissie verantwoordelijk maken voor dit domein. Deze commissaris is zelfs een van de drie Executive Vice-Presidents van de Europese Commissie tot 2024.
Maar waarom is het zo belangrijk? Volgens de Europese Commissie zijn er vijf argumenten waarom concurrentie tussen bedrijven belangrijk is voor consumenten: lagere prijzen, betere kwaliteit, meer keuze, innovatie en het helpt Europese bedrijven om zich te wapenen tegen concurrenten uit andere delen van de wereld.
Indien we kunnen profiteren van deze voordelen in de gezondheidszorg, worden veel van de huidige problemen op korte termijn oplosbaar. Lagere prijzen helpen de gezondheidszorg betaalbaarder te houden. Betere kwaliteit zorgt ervoor dat het herstelproces van de patiënt geoptimaliseerd wordt. Zorgverstrekkers worden gestimuleerd om innovatie te versnellen.
In heel veel sectoren passen we deze principes frequent toe. Denk maar aan alle disruptieve ontwikkelingen die we in de laatste tien jaar zagen verschijnen: van webshops als bol.com en Amazon, elektrische voertuigen zoals Tesla, cloud-oplossingen, tot services zoals Uber en AirBnB en nog veel meer. Iedere keer zet competitie aan tot een verbetering voor de consument/patiënt.
Een andere sector: telecom
Wanneer we kijken naar andere sectoren waar de prijzen onder druk staan, komen we vaak bij telecom providers terecht. Deze sector wordt vaak als concurrentieel bekeken. Maar is dit zo? De sector is zeer competitief als het gaat om klanten af te snoepen van concurrenten. Hierbij worden geen middelen geschuwd, behalve structurele prijsverlagingen. Klanten krijgen allerlei zaken “goedkoper” aangeboden zoals telefoontoestellen en Tv’s. En toch stijgen de prijzen voor de gemiddelde consument ieder jaar. Vanuit de overheid zijn er plannen om deze sector concurrentiëler te maken door het veilen van een vierde licentie in het mobiele telecomsegment. Met andere woorden we willen meer concurrentie om de prijs te doen dalen. Voor ziekenhuizen wil men ook een betere service tegen een lagere prijs. Wat doen we? Het omgekeerde!
Waarom dan ziekenhuisnetwerken?
In bijna alle andere sectoren stimuleren overheden, al dan niet onder druk van Europa, competitie en concurrentie. Waarin verschilt de gezondheidssector dan van al die andere sectoren? Het gaat om mensen! Maar dat geldt ook voor de voedingsindustrie en de farmaceutische sector en daar laten we competitie wel spelen. Je zou kunnen zeggen dat de gezondheidssector, en de ziekenhuiswereld in het bijzonder, een zeer complexe wereld is waar wetenschappelijk onderzoek en knowhow een hele grote rol spelen. Maar ook dat geldt voor sectoren als lucht- en ruimtevaart, energie en farma. Er zijn geen objectieve redenen om te stellen dat de principes van competitie en concurrentie, zoals die in andere sectoren worden toegepast, niet van toepassing zijn op de gezondheidszorg.
De voornaamste redenen voor de plannen om ziekenhuisnetwerken te maken moeten we dan ook meer in operationele domeinen zoeken. “In plaats van elkaar te beconcurreren zullen onze ziekenhuizen de handen nu structureel in elkaar slaan. De winnaar in dit verhaal? De patiënt!”, aldus minister van Volksgezondheid Maggie De Block. De minister suggereert in haar blog duidelijk dat de voordelen uit een samenwerking groter zijn dan de marktwerking zoals we die kennen in andere sectoren.
De impact van samenwerken
Over fusies en samenwerkingsverbanden tussen ziekenhuizen is al veel inkt gevloeid. Iets wat bijna alle artikels gemeen hebben zijn efficiëntiestijgingen en kostenverlagingen. Leiden fusies en samenwerkingen al dan niet tot efficiëntiewinst en kostenreducties? Daar bestaat geen consensus over. In grote lijnen zien we twee strekkingen: een groep van onderzoeken die een stijging aantonen van kosten en verlies van efficiëntie omwille van de door de fusie of samenwerking toegevoegde complexiteit.
De andere grote groep ziet weldegelijk een kostenreductie. De grootte van de besparingen loopt uiteen van ongeveer 2% tot 8%. Wat deze besparingen gemeen hebben, is dat het een aantal jaren duurt om ze te realiseren. Een recent onderzoek in de VS heeft het over een besparing van ongeveer 2,3%. Een kanttekening bij deze besparing is dat de ziekenhuizen in het onderzoek significant groter zijn dan de Belgische ziekenhuizen waardoor schaalvergroting meer effect heeft. Binnen de regio van de Amerikaanse ziekenhuizen is er nog steeds concurrentie die hen scherp houdt.
Mogelijk kunnen de ziekenhuisnetwerken op termijn de huidige situatie van de gezondheidszorg iets verbeteren, maar of de patiënt hier beter van gaat worden is maar de vraag.
En de patiënt?
Als ziekenhuizen beter samenwerken, ligt de primaire focus van deze samenwerking op het beter benutten van resources en middelen. Dit is de ultieme oplossing in geval van schaarste. Maar kunnen we in de Belgische gezondheidszorg spreken van schaarste? Kampt de Belgische gezondheidszorg niet met een onevenwicht tussen vraag en aanbod waarbij de middelen niet altijd op de juiste plaats beschikbaar zijn? Uiteindelijk zal de uitkomst van deze oefening voor de patiënt zijn. Als het goed gaat, krijgt de patiënt betere zorg voor een lagere kost. In het andere geval betaalt de patiënt (onrechtstreeks) de rekening.
De focus van ziekenhuizen
Moeten we dan gewoon wachten en kijken wat de uitkomst zal zijn? Natuurlijk niet! De vorming van ziekenhuisnetwerken, houdt geen enkel ziekenhuis tegen om zich 100% te focussen op het beste resultaat voor de patiënt tegen een bepaalde kostprijs. We zijn immers op zoek naar de beste behandelingen die we ons als gemeenschap kunnen permitteren. In een ideale wereld is dat de behandeling met de beste resultaten die bestaat. Maar voor we die ideale wereld bereiken, moeten we de problemen van vandaag en morgen aanpakken. En dat doen we, volgens mij, niet door eerst te focussen op structuren en dan op resultaten voor de patiënt. Als we onze gezondheidszorg betaalbaar willen houden, is de belangrijkste vraag: wat kunnen we vandaag doen om de uitkomst van de behandeling voor de patiënt te verbeteren?
Bronnen:
https://ec.europa.eu/competition/consumers/why_en.html
https://www.aha.org/system/files/media/file/2019/09/cra-report-merger-benefits-2019-f.pdf
https://www.researchgate.net/publication/12145855_Hospital_Mergers_and_Acquisitions_Does_Market_Consolidation_Harm_Patients https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1258/135581907782101561